De politiek van de 20-ste eeuw was eigenlijk vooral een strijd tussen werkgevers en werknemers. De eerste werknemers in de nog op stoommachines draaiende fabrieken waren rechteloos wat betreft hun arbeids-voorwaarden en -omstandigheden, hun pensioenrechten, ziektegeld, werkloosheidsuitkering, huisvesting ook, vakantie, educatie enzovoort.
Zonder wettelijke regelingen zou een handjevol fabriekseigenaren op den duur het totale nationale bezit in handen kunnen krijgen. Terecht kwamen vakbonden en socialistische bewegingen tegen die toestand in verweer. En zij hebben in de loop der tijd ook veel voor elkaar gekregen.
De taak van vakbonden en socialistische partijen is daarom nu wat uitgespeeld. De meeste werknemers met een vaste baan zijn tevreden in de rijke landen, kunnen zich een eigen huis veroorloven, een auto, kunnen op vakantie, hebben een pensioen opgebouwd, zijn goed verzekerd tegen ziekte en werkloosheid, kunnen hun kinderen elke gewenste opleiding geven enzovoorts.
Ook het ontstaan van het communisme als extreme tegenpool van het extreme kapitalisme was te
begrijpen. In plaats van het totale nationale bezit in handen van een handjevol privé-eigenaren te laten komen, kwam dat bezit van grond en fabrieken in de communistische landen volledig toe aan de gemeenschap, de staat dus. Maar mensen zorgen nu eenmaal beter voor hun eigen huis, stal en koe, net als voor hun eigen kinderen, dan voor staatsbezit. Dus echt productief zijn de communistische landen nooit kunnen worden.
Inmiddels kiezen we wereldwijd voor een mengvorm van kapitalisme en communisme als ideale
staatsvorm. Uitgangspunt is daarbij de (kapitalistische) individuele vrijheid, echter die wordt
(communistisch) beperkt indien het algemeen belang daarom vraagt. En met zijn allen regelen we dan wettelijk dat algemeen belang, terwijl een onafhankelijke rechtelijke instantie toezicht houdt op naleving en interpretatie van die wettelijke regelingen. En we betalen dan belastingen voor dat algemeen belang.
Het is daarom volgens mij onjuist om te zeggen dat het communisme heeft verloren, omdat het extreme kapitalisme even zeer heeft moeten in leveren.
Toch is er nog een grote kloof tussen rijk en arm, mondiaal gezien maar ook in de rijke landen. Die kloof bestaat echter niet meer tussen werkgevers en werknemers, maar tussen mensen met veel
papieren en mensen met weinig of geen papieren.
Hoe groot is het totale vermogen van de 20% rijksten der aarde? Ik schat dat ze de absolute
meerderheid in handen hebben, direct of via hun aandelen in banken en andere financiële
instellingen. Die 20% rijksten bezitten de wereld.
De kansarmen zonder papieren zijn uiteraard niet tevreden, te meer daar ze weten dat er genoeg voor iedereen voor handen is op aarde. En ze zijn natuurlijk net zo goed mens als die multimiljonair, met even veel recht van leven ook, in wezen, even veel intelligentie ook, gemiddeld.
En onvrede kropt zich op en wordt een voedingsbodem voor geweld, agressie, terrorisme, oorlog
enzovoort. Of men vlucht in drugs, of men zoekt een zondebok met als gevolg racisme en etnische
zuiveringen. Moderne Hitlers maken daar volop misbruik van, van die onvrede dus. En sla je ze dood, dan komen er andere Hitlers, zolang de onvrede blijft bestaan.
Die onvrede die terecht bij vele mensen op aarde leeft, is de oorzaak van veel van onze sociale
problematiek, ook in de rijke landen. De kansarmen worden ook meer en meer geconcentreerd in de
meest verpauperde wijken van onze steden. Arbeiders met een vaste baan trekken er dan weg en de
lege huizen worden opgevuld door nog meer mensen zonder papieren, maar met onvrede.
Problemen oplossen is dus allereerst die onvrede wegnemen, door er voor te zorgen dat overal waar mensen wonen, een menswaardig leven mogelijk is. Zorgen voor een goede waterhuishouding in de derde-wereld landen is dan van fundamenteel belang. Met genoeg water groeit de groente, en het gras voor de koe en de geit, is er dus vlees en melk ook, kan men zich wassen natuurlijk. En als er dan een beetje overschot is, dan kan er worden gehandeld en dan loopt het verder vanzelf.
En ook in de rijke landen zal er wat moeten worden gedaan aan de leefomstandigheden van die
miljoenen mensen zonder goede papieren. Om te beginnen zouden we de problematiek wat minder kunnen concentreren. Hoe vaak komt het niet voor dat ook het opvangtehuis voor daklozen, het
asielzoekerscentrum voor vluchtelingen, het gebouw waar drugsverslaafden hun alternatief kunnen
halen, het straatje waar hoertjes vrijelijk kunnen tippelen enzovoort, juist in die verpauperde
wijken worden gesitueerd? Terwijl de mensen die de touwtjes in handen hebben er voor zorgen dat in elk geval hun woongebieden verschoond blijven van die problematiek.
Daar zouden we dus onze miljarden in moeten investeren. Omdat elk mens recht van leven heeft.
Bovendien zou het ons ook miljarden besparen aan oorlogen en defensie, aan reparaties ook van al dat straatmeubilair. Verder zouden we dan beloond worden met goed nieuws in de kranten en op de tv.
En zolang meer dan de helft van de mensen op aarde terecht ontevreden is, en zeker wel 20% in de rijke landen, zolang ook blijven we te maken houden met oorlog, terrorisme, geweld, agressie, overal op aarde.
Daarom ook deze website en filosofie. Want de relationele kijk is ook van praktisch belang. We
zullen om te beginnen meer oog moeten krijgen voor de samenhang tussen de verschillende problemen die we kennen, bijvoorbeeld door een wetenschappelijke benadering waarin niet de onderdelen maar juist de relaties centraal staan (zie de filosofie, conclusie 3). En de wetenschap zal zich moeten gaan uitspreken over wantoestanden en zo'n niet-waardevrije opstelling van de wetenschap is ook wetenschappelijk te rechtvaardigen (zie de filosofie, II. 8).
Ik denk dat we de milieuprobleem niet zullen kunnen oplossen als we niet eerst zorgen voor goede leef-omstandigheden voor iedereen. Alleen tevreden en welvarende mensen kunnen en zullen rekening gaan houden met de natuur en het milieu, want zolang er geen brood op de plank is, gaat dat zorgen voor brood op de plank voor en terecht.
Ik vind daarom dat de rijke landen hun eigen economische groei even op een laag pitje moeten zetten en in plaats daarvan moeten gaan investeren in de armste gebieden op aarde.
We moeten wat dat betreft ook lering trekken uit de geschiedenis. Zouden die eerste
fabriekseigenaren meteen een rechtvaardig oog hebben gehad voor hun werknemers, door de winsten
eerlijk te verdelen, dan was het communisme helemaal niet nodig geweest en wellicht ook niet
ontstaan. En wat heeft die strijd ons niet gekost, aan bloed en kapitaal!
We kunnen heel wat toekomstige ellende voorkomen door er voor te zorgen dat alle mensen op aarde reden tot tevredenheid hebben. Want tevreden mensen willen die vrede handhaven en geen oorlog.
eind 1999 - begin 2000
